रुनु मानिसको एक प्राकृतिक प्रक्रिया हो । जन्मिनेबित्तिकै शिशुले देखाउने पहिलो प्रतिक्रिया नै रुवाइ हो । यसको मतलब हाम्रो जीवनको सुरुवात नै रुवाइबाट हुन्छ ।
जब मान्छेको बोली फुटेको हुँदैन, त्यो समय भोक, पीडा तथा कुनै समस्यामा जनाउ दिने माध्यम नै रुनु हुन्छ । जिन्दगीका यस्ता धेरै क्षणहरू हुन्छन्, जहाँ हामी विभिन्न कारणले रोएका हुन्छौँ । जसले हाम्रा भावनाहरूलाई अभिव्यक्त गर्छ ।
बेस्सरी वा डाको छाडेर रुनु पर्ने अवस्था तब हुन्छ, जब हामी गहिरो दु:ख, पीडा वा भावनात्मक उथलपुथलको अवस्थामा हुन्छौं । यो प्रक्रियाले शारीरिक, मानसिक र भावनात्मक स्तरमा विभिन्न प्रभावहरू पार्छ।
बेस्सरी रुँदा शरीरमा कस्ता शारीरिक, रसायनिक र मनोवैज्ञानिक परिवर्तनहरू हुन्छन् त ?
१. शारीरिक प्रक्रिया
रुनु एक जटिल शारीरिक र भावनात्मक प्रतिक्रिया हो, जसमा मस्तिष्क, स्नायु प्रणाली र विभिन्न ग्रन्थीहरू समावेश हुन्छन् । बेस्सरी रुँदा शरीरमा निम्न शारीरिक प्रक्रियाहरू हुन्छन्
आँसुको उत्पादन
आँसु आँखाको ल्याक्रिमल ग्रन्थीबाट उत्पादन हुन्छ । आँसु तीन प्रकारका हुन्छन्
आधारभूत आँसु : आँखालाई सधैं ओसिलो राख्नका लागि ।
प्रतिक्रियात्मक आँसु : धूलो, धुवाँ वा जलनले उत्पन्न हुन्छ ।
भावनात्मक आँसु : दु:ख, खुसी वा तनावका कारण निस्किन्छ।
बेस्सरी रुँदा भावनात्मक आँसु निस्कन्छ, जसमा प्रोल्याक्टिन, ल्यूसिन एन्केफालिन ( प्राकृतिक दुखाइ कम गर्ने रसायन) र एड्रेनोकोर्टिकोट्रोपिक हर्मोन जस्ता रसायनहरू हुन्छन्। यी रसायनहरूले तनाव कम गर्न र भावनात्मक सन्तुलन कायम गर्न मद्दत गर्छ।
स्नायु प्रणालीको सक्रियता
रुनुमा मस्तिष्कको लिम्बिक प्रणाली (जसले भावनाहरूलाई नियन्त्रण गर्छ) र प्यारासिम्प्याथेटिक स्नायु प्रणाली सक्रिय हुन्छ । लिम्बिक प्रणालीको हाइपोथ्यालामस र अमिग्डाला ले भावनात्मक उत्तेजनालाई पहिचान गर्छ र आँसु उत्पादनलाई उत्तेजित गर्छ। प्यारासिम्प्याथेटिक प्रणालीले शरीरलाई शान्त पार्छ, जसले हृदयको गति र श्वासप्रश्वासलाई सामान्य बनाउँछ।
शारीरिक लक्षणहरू
मुख र घाँटीको प्रतिक्रिया : बेस्सरी रुँदा घाँटीमा डल्लो परेजस्तो अनुभव हुन्छ । यो ग्लोटल स्टपको कारणले हुन्छ, जसमा स्वरयन्त्र संकुचित हुन्छ।
मुटु र श्वासप्रश्वास : रुँदा मुटुको चालको गति र श्वासप्रश्वास तीव्र हुन्छ। डाको छाडेर रुँदा हाइपरभेन्टिलेसन (तीव्र श्वासप्रश्वास) हुन सक्छ, जसले सास फेर्न गाह्रो बनाउँछ।
मांसपेशीको तनाव : अनुहार, काँध र छातीका मांसपेशीहरू तनावग्रस्त हुन्छन्, जसले टाउको दुख्ने वा थकान उत्पन्न गर्न सक्छ ।
रक्तचाप र हार्मोन : तनाव हर्मोनहरू (जस्तै कोर्टिसोल) को स्तर बढ्छ, तर रुँदा यी हर्मोनहरू बाहिर निस्कन्छन्, जसले पछि शान्तिको अनुभव हुन्छ।
२. रसायनिक परिवर्तनहरू
बेस्सरी रुँदा शरीरमा रसायनिक परिवर्तनहरू हुन्छन्, जसले शारीरिक र मानसिक अवस्थालाई प्रभावित गर्छ ।
तनाव हार्मोनको निष्कासन : आँसुमा कोर्टिसोल र एड्रेनोकोर्टिकोट्रोपिक जस्ता तनाव हर्मोनहरू निस्कन्छन्। भावनात्मक आँसुले तनाव र विषाक्त रसायनहरूलाई शरीरबाट बाहिर निकाल्ले र यसले मानसिक रुपमा राहत प्रदान गर्ने अनुसन्धानले देखाएको छ ।
एन्डोरफिन रिलिज रुँदा मस्तिष्कले एन्डोरफिन र ल्यूसिन एन्केफालिन जस्ता प्राकृतिक दुखाइ कम गर्ने रसायनहरू रिलिज गर्छ। यी रसायनहरूले रुँदा शान्त र सन्तुष्टिको अनुभव गराउँछ।
अक्सिटोसिनको प्रभाव : रुँदा अक्सिटोसिन (प्रेम हर्मोन) पनि निस्कन्छ । जसले भावनात्मक सान्त्वना प्रदान गर्छ।
डोपामिन र सेरोटोनिन : लामो समय रुँदा यी न्यूरोट्रान्समिटरहरूको स्तरमा उतारचढाव हुन्छ, जसले मूडलाई प्रभावित गर्छ। रोएपछि सेरोटोनिन बढ्न सक्छ, जसले शान्तिको अनुभव गराउँछ।
३. मनोवैज्ञानिक प्रभावहरू
बेस्सरी रुनुले मानसिक स्वास्थ्यमा गहिरो प्रभाव पार्छ। यी प्रभावहरू सकारात्मक र नकारात्मक दुवै हुन सक्छन् ।
सकारात्मक प्रभाव
-रुनुले तनाव, दु:ख र कुण्ठालाई बाहिर निकाल्छ। यो एक क्याथार्सिस प्रक्रिया हो, जसले मानसिक बोझ हल्का गर्छ । उदाहरणका लागि, प्रियजनको मृत्यु वा सम्बन्ध टुट्दा रुनुले भावनात्मक आवेगलाई सहज बनाउँछ।
-रुँदा मस्तिष्कले भावनात्मक अव्यवस्थालाई व्यवस्थित गर्छ, जसले विचार प्रक्रियालाई स्पष्ट बनाउँछ।
-रुनुले सामाजिक समर्थन प्राप्त गर्न मद्दत गर्छ। जब हामी रुन्छौं, अरूले हामीलाई सान्त्वना दिन्छन्, जसले सामाजिक सम्बन्धलाई बलियो बनाउँछ।
नकारात्मक प्रभाव
-बेस्सरी रुँदा शारीरिक र मानसिक ऊर्जा खपत हुन्छ, जसले थकान र कमजोरीको अनुभव गराउँछ।
-लामो समयसम्म वा बारम्बार रुनुले चिन्ता वा डिप्रेसनको लक्षणलाई बढाउन सक्छ।
-नेपाली समाजमा बेस्सरी रुनुलाई कमजोरीको रूपमा लिइन सक्छ, विशेष गरी पुरुषहरूका लागि, जसले आत्मसम्मानमा असर पार्न सक्छ।
५. बेस्सरी रुनुका शारीरिक प्रभाव
सकारात्मक प्रभाव
-रुँदा तनाव हर्मोनहरू बाहिर निस्कन्छन्, जसले मानसिक शान्ति दिन्छ।
-एन्डोरफिन र ल्यूसिन एन्केफालिनले प्राकृतिक दुखाइ कम गर्छ।
-आँसुले आँखालाई ओसिलो र सफा राख्छ, जसले ब्याक्टेरियालाई मार्छ।
-रुनुले भावनाहरूलाई व्यवस्थित गर्छ, जसले मानसिक स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउँछ।
नकारात्मक प्रभाव
-आँखा रातो हुने, सुन्निने र अनुहारमा रक्तसञ्चार बढ्ने ।
-रुँदा नाकबाट म्यूकस उत्पादन हुन्छ, जसले नाक बन्द हुन सक्छ ।
-अनुहार र टाउकोका मांसपेशीहरूको तनावले माइग्रेन वा टाउको दुखाइ हुन सक्छ ।
-तीव्र रुँदा हृदयको गति र श्वासप्रश्वास तीव्र हुन्छ, जसले हाइपरभेन्टिलेसन निम्त्याउन सक्छ ।
-तनावले पेटमा गडबडी, अपच वा बान्ता हुने अनुभव हुन सक्छ ।
-लामो समय रुँदा काँध, छाती र अनुहारका मांसपेशीहरू दुख्न सक्छन् ।
Discussion about this post